Charles Fernyhough in The Voices Within:
In onszelf praten hoort bij het mens zijn
Paul Custers
In dit boek ben ik geïnteresseerd in al die stemmen: de vriendelijke, de sturende, de bemoedigende en de bevelende, de stemmen van de zedelijkheid en die van het geheugen, en de soms vreselijke , soms welwillende stemmen van degenen die anderen horen spreken als er niemand in de buurt is. Tegen het eind van dit boek hoop ik je van een paar dingen te hebben overtuigd. In onszelf praten hoort bij het menszijn.’ Charles Fernyhough is hoogleraar Psychologie aan de universiteit van Durham, Engeland. Hij schreef in 2016 het boek The Voices Within, waarvan in 2018 de Nederlandse vertaling is verschenen onder de titel In jezelf praten; Over het nut van de stemmen in ons.
Stemmen zijn veel meer dan reacties
In het onderzoek waarvan genoemd boek de weerslag is, wil de professor aantonen dat stemmen in het hoofd niet alleen reacties zijn op wat er om ons heen gebeurt, maar veel meer betekenis en effect kunnen hebben. Volgens de onderzoeker zijn ze (de stemmen in ons hoofd-red.) nodig om ons als kind en als volwassene geestelijk te ontwikkelen, ons te helpen om ons in de turbulente wereld te kunnen handhaven en om ons een zeker kompas te bieden bij wat we doen. ‘De hele dag gebeurt er van alles in ons hoofd: we spreken stil onze angst uit, leveren grommend commentaar, zijn uitbundig, bedroefd, weemoedig of emotieloos, discussiëren er eindeloos op los – en dat alles zonder dat er een woord over onze lippen komt. Wat zijn deze stemmen in ons hoofd en waar komen ze vandaan? Waarom praten we in onszelf?, aldus de flaptekst van de Nederlandse uitgave. In jezelf praten noemt Fernyhough verbaal denken. Om dat te onderbouwen en vooral om de eindeloze variatie waarin stemmen horen zich manifesteert te beschrijven, heeft de auteur-onderzoeker een gigantische reeks onderzoeken, inzichten en beschrijvingen van individuele situaties van stemmen horen (verbaal denken) verzameld. Hij heeft rondgekeken in literatuur, film, kunst, psychologie, historisch materiaal en waar al niet zou je kunnen zeggen.
‘Als we eerst een beter beeld van de gewone stemmen in ons hoofd kunnen krijgen, zouden we uiteindelijk misschien beter kunnen verklaren waarom sommige mensen stemmen horen als er niemand in de buurt is. De kans dat wij tot een behoorlijk wetenschappelijk inzicht in die ervaring komen, is echter klein als wij niet beseffen dat die ook vele verschillende vormen aanneemt.’
Stigmatisering in de media
Fernyhough stelt vast dat hoewel stemmen horen bij heel veel meer mensen voorkomt dan vaak wordt gedacht en geen of nauwelijks tot problematische situaties leidt, de beeldvorming nog steeds negatief is. Hij geeft aan dat er nog ‘heel veel moet gebeuren’ om het stigma terug te dringen. In dat kader verwijt de hoogleraar de media het een en ander. Hij verwijst onder andere naar een onderzoek van psychologe Ruvanee Vilhauer in 2012 en 2013. Zij checkte bijna 200 krantenartikelen, waarin bijna niet werd aangegeven dat het horen van stemmen tot de normale menselijke ervaring kan behoren.
Fernyhough geeft aan dat wanneer in de media wordt gesproken over het horen van stemmen, dat bijna altijd in de context van controleverlies, geweld en het verwonden van zichzelf en anderen gebeurt. Het is misschien niet verbazend dat in de meeste mediaberichten het horen van stemmen in verband wordt gebracht met geestesziekte, doorgaans schizofrenie, waarbij een klein deel erkent dat stemmen horen ook bij andere aandoeningen kan voorkomen. In meer dan de helft van de artikelen wordt het in verband gebracht met crimineel gedrag, voornamelijk geweldsdelicten. In iets minder dan de helft van de berichten wordt het horen van stemmen verbonden aan geweld tegen anderen en in iets minder dan een vijfde werd het gerelateerd aan zelfdoding of suïcidaal gedrag.
The Voices Within (In jezelf praten) is een boeiend document over stemmen horen. Gezegd moet wel dat de veelheid aan onderzoeken en voorbeelden het zicht op de rode draad in het boek bemoeilijkt. Het leest niet makkelijk, maar lezen in stukjes en misschien af en toe nog eens nalezen helpt. Een klein maar fijn detail is de vermelding van een of enkele ontmoetingen tussen de auteur en Marius Romme. Fernyhough geeft aan op een enkel punt van mening te verschillen met zijn Nederlandse collega, maar laat ook waardering en respect zien voor de methode van het Maastrichtse Interview.
Charles Fernyhough, The Voices Within, Profile Books LTD, Durham, Engeland, 2016.
Nederlandse vertaling: In jezelf praten; Over het nut van de stemmen in ons,
Atlas Contact, Amsterdam, 2018.
Dr. Charles Fernyhough is schrijver en psycholoog. Hij doceert Psychologie aan de Universiteit in Durham, Engeland. Hij leidt het interdisciplinaire project Hearing the Voices.
