“Je moet de stemmen geen keuzes over je leven laten maken”.

De stemmen bleken niet het voornaamste probleem, de stemmen hadden meer een monitor functie.

Sophie

Sophie is in 1996 18 jaar en woont samen met haar vader en haar zusje. De ouders van Sophie zijn gescheiden, haar moeder ziet ze zelden. Zij vertelt haar verhaal.

Ik hoor al mijn leven lang stemmen, sinds mijn 17^e werd dit erger en kreeg ik hier ook echt last van. De stemmen maakte mij bang en in de war. Ze zorgde ervoor dat ik op school niet goed kon opletten, zij gaven commentaar op mijn leven en ze zorgde ervoor dat ik ruzie ging zoeken met anderen. Als ik boos of verdrietig was dan zeiden de stemmen: “de dood is beter”. Als de stemmen mij bang maakte dan werd ik agressief en probeerde ik de macht terug te pakken.

De stemmen gingen voor problemen zorgen nadat ik een periode veel stress had ervaren. Ik was op mijn 16^e zwanger geraakt en ik liet toen abortus plegen. Een leraar op school had mij geadviseerd dit te doen. Ik denk zelf dat de stemmen hierdoor erger zijn geworden, ik wou namelijk helemaal geen abortus. Ook had ik een problematische relatie met mijn moeder. Vanaf dat ik kind was is mijn moeder ernstig psychiatrisch ziek geweest. Op mijn 13^e gingen mijn ouders scheiden, ik ben in die periode bij mijn oom en tante gaan wonen. Daarna ben ik van Rotterdam naar Maastricht verhuisd om bij mijn vader te gaan wonen. Er waren erg veel problemen thuis, zo ben ik een keer in elkaar geslagen door mijn moeder. Tussen mijn 8^ste en 10^de jaar ben ik seksueel misbruikt door mijn pianoleraar, mijn ouders wisten van niks.

Het ging echt niet goed met mij in die periode. Ik was erg bang op straat, bang dat ik achtervolgd werd. Hierdoor ging ik alleen nog met mijn vriendje naar buiten. Ik had een agressieve relatie met hem, ik schold hem uit en hij accepteerde dit allemaal. Ik was in die tijd suïcidaal en dacht eraan om niet meer te leven. Om mezelf tegen suïcide te beschermen, sneed ik mezelf wel eens. In 1995 en 1996 ben ik bij RIAGG in behandeling geweest vangwege de agressiviteit en abortus. Pas hierna besefte ik dat het stemmen waren die ik hoorde, ik dacht hiervoor dat het geesten waren. De stemmen bleken niet het voornaamste probleem, ze hadden meer een monitor functie. De stemmen gingen op en neer met de verdere problemen die zich ontwikkelde. Er is toen door het onderzoeksteam besloten om mij door te verwijzen naar Dr. Corstens, een psychiater bij de RIAGG die deelnam aan een therapie project voor mensen met borderline eigenschappen.

Op weg naar herstel

Een paar jaar hierna ben ik gaan studeren en woonde ik met mijn vriend bij zijn ouders. Ik hoorde al een half jaar geen stemmen meer. Dit komt naar mijn idee door de therapie.

In de therapie van Dr. Corstens leerde ik beter met mijn emoties omgaan. Als ik boos werd sloeg ik op een kussen en ging ik hierna erover praten. Daarvoor wist ik gewoonweg niet hoe ik met die woede om moest gaan. Ik voelde me in die tijd wel nog eens bang, maar alleen als ik mij alleen voelde. Nu ik bij mijn schoonfamilie woonde was ik gelukkig niet vaak meer alleen. Praten over mijn problemen ging steeds beter, hierdoor sliep ik ook beter en was ik veel minder moe. Ik was echt veel zelfverzekerder geworden.

Toen ik voorheen stemmen hoorde kon ik mij moeilijk concentreren nu ze weg waren bleef dat. Keuzes maken vond ik ook nog altijd lastig, dat liet ik liever aan anderen over. Maar als ik het ergens niet mee eens was dan praatte ik er nu wel over, voorheen ging ik dan meteen ruzie maken.

Op mijn 21^e woonde ik weer bij mijn vader en zusje en was ik weg bij mijn vriend. Ik zat toen in mijn derde jaar van de studie economie aan de Universiteit Maastricht. Ik hoorde toen al anderhalf jaar geen stemmen meer. Ik denk dat dit komt doordat ik bij Dr. Corstens in behandeling ben gekomen. Ik ben daardoor veel rustiger geworden en minder bang. Als ik toch nog bang werd dan probeerde ik aan wat anders te denken. Bij grote angst, wat toen nog maar zelden voorkwam ging ik lezen of muziek luisteren, dat hielp. Ik raakte van de stemmen erg in de war, dat ben ik nu nooit meer. Mijn concentratie verbeterde en ik wist beter met mijn emoties om te gaan. De stemmen wilde dat ik mijzelf beschadigde, dat is na het verdwijnen van de stemmen ook helemaal verdwenen. Ik kon vroeger altijd moeilijk alleen zijn, ook dat is veranderd sinds de stemmen waren verdwenen. Ik werd onafhankelijker en ik deed mee aan een borderline therapie project. Hiervoor heb ik 2 jaar intensieve therapie gehad wat uiteindelijk afgebouwd kon worden.

Over de stemmen heb ik geleerd dat het iets van mijzelf is waar ik niet bang voor hoef te blijven. Je moet de stemmen geen keuzes over je leven laten maken. Terugkijkend denk ik dat het horen van de stemmen te maken had met mijn ouders die uit elkaar gingen, de vaak agressieve relaties thuis, het seksuele misbruik van de piano leraar, de verhuizing van Rotterdam naar Maastricht, de abortus en de beschadigde relatie met mijn ex-vriend.

Beschrijving van behandeling, door dr. Dirk Corstens

Eigenlijk heb ik niet veel aandacht besteed aan de stemmen die Sophie hoorde. Toen de stress wat was verminderd bleven ze weg. De therapie die ik gaf heet ‘schema focused cognitive therapy’ en hanteert een duidelijk model van een borderline stoornis. Op grond van ervaringen in de jeugd zijn er duidelijk te onderscheiden ‘schematoestanden’ (in het Engels ‘schema modes’) ontstaan die met elkaar vaak in conflict zijn en die in bepaalde omstandigheden heel krachtig aanwezig kunnen zijn. Van buitenaf gezien, kunnen mensen zich hierdoor wisselend presenteren en voelen zij zichzelf verscheurd.

De sterke wisselingen in stemming en zelfgevoel worden verklaard vanuit de schematoestanden. Dit model wordt uitvoerig uitgelegd en vaak herkennen mensen dit sterk bij zichzelf. De toestanden zijn:

The Protector: erg afgesloten, niets voelen, niet te veel vertellen, ‘zo normaal mogelijk’ lijken. Deze toestand is bij Denise heel sterk aanwezig. Zij kan dan nauwelijks iets vertellen over wat zij voelde op momenten dat zij heel heftige gevoelens kende.

Angry Child: In deze toestand is de persoon enorm boos, woedend om het onrecht dat hem of haar is aangedaan. Stampvoetend, beschuldigend, totaal geen vertrouwen meer in anderen. Vanuit een dergelijke toestand gooide Denise zich uit een rijdende auto.

The Punitive Parent: beschuldigend naar de persoon zelf, naar de omgeving, hardvochtig en straffend. Vanuit deze toestand deugt er niets aan de patiënt, vaak is er in deze toestand sprake van zelfbeschadiging. Bij Denise was dit vooral actief in crisissituaties. Zelfbeschadiging echter vaker vanuit de toestand ‘angry child’.

The Abused and/or Abandoned Child: alleen, verlaten, verdrietig, ontroostbaar, claimend. Bij Denise is dit heel ver weg verstopt.

The Adult: De volwassene die in staat is in oorzaak en gevolg te denken, die het nut van gevoelens onderkent, maar slechts beschouwend, niet in staat om zelf te voelen. Bij Denise werd dit weinig uitgesproken.

De houding van de therapeut is echter het belangrijkste. De therapeut heeft ‘limited reparenting’ als opdracht.
-Hij/zij stelt zich nadrukkelijk op als ‘vervangende ouder’.
-Hij is beschikbaar voor patiënten, zij kunnen ook buiten kantoortijd bellen als ze in crisis zijn.
-De frequentie van de contacten is minimaal twee keer per week, anders gebeurt er te weinig.
Het verleden speelt een belangrijke rol. Zorgvuldig wordt geanalyseerd hoe en welke gebeurtenissen en personen ertoe hebben bijgedragen dat het bovenstaande zich heeft ontwikkeld.

Belangrijke therapeutische technieken zijn: imaginatie en rollenspelen.
Door betekenisvolle situaties te verbeelden en actief met deze betekenisgeving aan de slag te gaan worden conclusies, die destijds getrokken zijn en bepalend voor reacties zijn geworden, met rollenspelen veranderd. Gevoelens spelen een belangrijke richtinggevende rol in de behandeling.

Wat voor Sophie het belangrijkst was, is dat ik haar volledig steunde en positie koos tegen haar ouders, die haar, zo vonden wij beiden, verwaarloosd hadden. Haar gedrag, gevoelens en gedachten hadden een achtergrond, zij diende een doel. Zij heeft nauwelijks gebruik gemaakt van de mogelijkheid mij te bellen buiten kantoortijd. Integendeel, ik moest dat juist stimuleren. Sophie verwachtte weinig van hulp, dit had zij immers geleerd. In onze gesprekken stelde zij zich meestal vanuit ‘de Protector’ op. Het bleef erg moeilijk om een gevoelscontact met haar te krijgen of om vanuit de andere schematoestanden te spreken. Het betekenis geven aan haar gevoelens was hetgeen dat een positief effect had op haar gedrag. Onvoorwaardelijke steun van haar als persoon hielp haar haar zelfbeeld bij te stellen.

De stemmen verdwenen doordat zij haar gevoelens beter leerde begrijpen en zij zich ook beter leerde uiten.
Fundamentele verandering echter, bleef uit. Het imaginatiewerk, nodig om deze veranderingen te bewerkstelligen durfde zij niet aan. Zij bleef erg afhankelijk van haar ouders, zij durfde niet zelfstandig te gaan wonen. Vooral haar vader hield haar hierin tegen, hij had haar aanwezigheid nodig. Haar keuze van vriendjes, per definitie ver onder haar intellectuele niveau en met een slechte impulsbeheersing, hield haar vast in haar negatieve zelfbeeld. Zij bleef erg kwetsbaar voor vermeende verlating waarop zij enorm heftig kon reageren. Die toestand kreeg ik in de therapie niet te zien, waardoor er ook niet mee was te werken.

Een half jaar nadat ik de therapie met Sophie had gestopt kwam zij met gillende sirenes terug. Naar aanleiding van problemen in de relatie was zij weer suïcidaal. Zij heeft een talent om verkeerde jongens te kiezen. Zij heeft overigens nooit meer over de stemmen geklaagd, volgens mij zijn die weggebleven. Ik heb haar toen weer in behandeling genomen. Het ging heel snel weer beter toen we de relationele problemen wat geordend hadden.

Stabiliteit blijft een probleem. Bij Sophie zijn de stemmen niet het grootste probleem, hoewel het van belang was om de angst ervoor te verminderen, ze te normaliseren en in verband te brengen met haar levensgeschiedenis. De stemmen vormen ook bij Sophie een soort klankbord van emoties wanneer zij problemen heeft. Het krijgen van verdere relationele problemen als gevolg van beschadigingen opgelopen in de jeugd vormen bij Sophie een groter probleem dan de stemmen.