‘Het idee voor de Quickscan is ontstaan vanuit een programma dat bij Samen Sterk zonder Stigma draait en dat is gericht op stigma, of beter: destigmatisering in de ggz. Binnen de ggz is er niet altijd aandacht voor destigmatisering. Inmiddels is de Generieke Module Destigmatisering*) ontwikkeld. De module is helaas nog niet heel erg bekend en bovendien is het geen middel waarmee je op de werkvloer snel en concreet aan de slag kan. Aan de andere kant zijn er binnen de ggz wel steeds meer mensen die stigmatisering als een probleem zien en er iets aan willen doen. Dus was de vraag: hoe dan wel? Daar hebben we ons bij SSzS op gericht door iets te bedenken en te maken om die module snel, concreet en eenvoudig te helpen implementeren. Dat is de Quickscan geworden. Die maakt het makkelijker voor een team en voor een organisatie om echt aan de slag te gaan met het thema (de)stigmatisering.’ Aldus Luca Koppen, projectmanager ggz bij Samen Sterk zonder Stigma. Ze geeft aan dat vanuit het reguliere overleg met Phrenos eigenlijk als vanzelf de samenwerking is ontstaan met het doel de Quickscan te ‘bouwen’.

Snel inzicht in (de)stigmatiserend werken
Sanne Baudoin, projectleider Quickscan bij Phrenos bevestigt die ‘lezing’. ‘Ja, inderdaad was en is er bij Phrenos natuurlijk ook aandacht voor (de)stigmatisering in de ggz. We hebben eerst gekeken naar wat het beste middel zou zijn om met succes ingezet te kunnen worden door professionals in de ggz. Er waren positieve ervaringen met de Quickscan elders. We stelden vast dat teams en instellingen snel, zonder veel tijdsinvestering en laagdrempelig inzicht moeten kunnen krijgen in de mate waarin (de)stigmatiserend wordt gewerkt. De tool moet ook als een opening voor een gesprek over (de)stigmatisering binnen teams en organisaties dienen. Daarmee kwamen we al snel bij het middel Quickscan.’

De Quickscan is een online tool (voorzien van een handleiding) waarmee teams in ggz-instellingen reacties geven op stellingen. Na het invullen ontvangen ze een rapportage die inzicht geeft in de mate waarin het team destigmatiserend werkt. Daarnaast biedt de Quickscan handvatten voor het voeren van een constructief teamgesprek over destigmatisering, aanbevelingen voor meer relevante informatie en concrete tips.

‘We hopen dat die gesprekken dan ook echt gevoerd gaan worden en dat de Quickscan met tussenpozen van maanden of misschien een jaar opnieuw wordt ingevuld. Dat geeft zicht op ontwikkelingen binnen teams en instellingen. De Quickscan is geen doel, het is een begin van een ontwikkeling, een verandering binnen ggz-instellingen die kan leiden tot minder stigmatisering.’

In februari beschikbaar voor alle ggz-instellingen
Luca Koppen: ‘Bij de ontwikkeling van de Quickscan zijn RIBW Brabant en GGZ Rivierduinen betrokken. De instellingen hebben in een projectgroep, waarin ook externe experts zitting hadden, meegedacht over de vragen en de vormgeving ervan. Ervaringsdeskundigen hebben in het voortraject input op de stellingen en adviezen gegeven. Vervolgens zijn we de tool gaan bouwen en zijn in de twee ggz-instellingen pilots gedaan. In een iets later stadium hebben teams binnen HVO Querido eveneens de proefversie getest. De feedback is verwerkt in een tweede versie van de Quickscan. Die is weer getest in teams. We zijn nu de laatste aanpassingen aan het doorvoeren. In de loop van februari is de Quickscan beschikbaar voor alle ggz-instellingen.’

Zowel Samen Sterk zonder Stigma (voor inhoudelijke en ‘technische’ vragen) als Phrenos (voor de verdere ontwikkeling van de tool) blijven voorlopig aanspeekpunt voor ggz-instellingen die aan de slag gaan met de Quickscan.

Leidt de Quickscan tot minder stigmatisering?
Luca Koppen: ‘We hebben een handleiding geschreven waardoor mensen makkelijk zelf met het instrument aan de slag kunnen. De resultaten worden niet aan ons doorgegeven. Het is wel zo dat we contact leggen met de procesbegeleiders om gebruik van de Quickscan te evalueren.

Vanuit de stichting wordt dan contact gelegd en gevraagd hoe het is gegaan, hoe het vervolgtraject er uit ziet en welke ondersteuning er nog gewenst is vanuit SSzS. We hopen dat veel instellingen de tool gaan inzetten.’

20 stellingen zonder belerende toon
Sanne Baudoin: ‘De Quickscan bestaat uit 20 stellingen die onderverdeeld zijn in vier categorieën: kennis over stigma, diagnoseproces, behandeling en begeleiding en bejegening. Er zijn vier antwoordcategorieën: van ‘geen verbetering’ tot ‘veel verbetering nodig’. Over een half jaar willen we voor het eerst kijken naar wat het invullen van de Quickscans heeft opgeleverd. Die gegevens halen we op bij de procesbegeleiders.’

Luca Koppen: ‘Na dat half jaar blijven we natuurlijk ook kijken naar de evaluaties die we via de contactpersonen in de instellingen binnen krijgen.’

De eerste reacties op de Quickscan zijn positief. Hoewel stigmatisering binnen ggz-instellingen gevoeligheid kan oproepen bij professionals en bestuurders is er tegelijk een groeiende bereidheid om iets te doen. De tool heeft geen belerende of beschuldigende toon, maar gaat uit van kansen en mogelijkheden om dingen beter te doen.

Sanne Baudoin: ‘Tijdens een congres bij Phrenos gaven we een korte uiteenzetting over de Quickscan. De aanwezige ggz-professionals reageerden daar positief op. Met name de concrete en onbevooroordeelde stellingen geven goede mogelijkheden om het gesprek binnen een team te kunnen voeren.’

Wat is stigma wel en wat niet?
De stellingen raken soms gevoelige aspecten van het werken in een ggz-instelling. Achteraf werd bijna altijd aangegeven dat de Quickscan een positieve ontwikkeling binnen het team op gang had gebracht.

Luca Koppen: ‘Dat laat zien dat de stellingen een aanleiding kunnen zijn om te praten over vragen als: Wat is stigmatisering? Hoe kan het zijn dat we dat doen terwijl we het zelf eigenlijk niet zo ervaren? Het team kijkt als het ware naar zichzelf en eigenlijk niet meer zo letterlijk naar de stellingen.’

Sanne Baudoin: ‘In de feedback bleek dat er nog behoefte is aan informatie over wat stigma is. Dat heeft ons ertoe gebracht om in de laatste versie van de Quickscan op dat punt meer aan te bieden. Het is ook lastig en soms complex, voor iedereen. Stigma is niet altijd en overal hetzelfde ding dat we bij wijze van spreken moeten bestrijden. Het is een ingewikkeld fenomeen waarover mensen binnen een team anders kunnen denken.’

Luca Koppen: ‘Een van de stellingen richt zich trouwens op wat professionals denken dat cliënten vinden van stigmatisering in de instelling. Dat kan heel interessante gesprekken opleveren. Misschien dat we in de toekomst de professionals gaan vragen om de Quickscan met cliënten te delen en te bespreken. Dat kan weer heel nieuwe invalshoeken opleveren en het kan misschien scherper stellen wat stigma wel of niet is of wel of niet kan zijn en wat eraan te doen is.’

Voor meer informatie kunt u mailen naar: Sanne Baudoin (sbaudoin@kcphrenos.nl) of Luca Koppen (lkoppen@samensterkzonderstigma.nl).

*) In juli 2019 nam Zorginstituut Nederland de Generieke module Destigmatisering op in hun Register, dé centrale plek voor informatie over kwaliteit van zorg. De zorgstandaarden en generieke modules die in dit Register zijn opgenomen, beschrijven vanuit het perspectief van de cliënt wat goede zorg is. Ze geven de (landelijke) norm waaraan multidisciplinaire, integrale zorg bij psychische aandoeningen moet voldoen.

Tekst: Paul Custers
Foto: Luca Koppen, projectmanager ggz, Samen Sterk Zonder Stigma en Sanne Baudoin, projectleider Quickscan, Kenniscentrum Phrenos.